ปางลอยถาด เป็นอยู่ในพระอิริยาบถนั่งคุกเข่าทั้งสองลงกับพื้น พระหัตถ์ซ้ายวางที่พระเพลาข้างซ้ายเป็นอาการค้ำพระกายให้ตั้งมั่น ทอดพระเนตรลงต่ำ พระหัตถ์ขวาอยู่ในพระอิริยาบถยื่นถาดไปข้างหน้า ทำกิริยาวางลงในน้ำ

ประวัติ
หลังจากที่พระโพธิสัตว์เสวยข้าวมธุปายาสแล้ว ทรงลอยถาดลงในแม่น้ำเนรัญชรา และได้อธิษฐานเสี่ยงพระบารมีว่า "ถ้าจะได้ตรัสรู้อนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ ขอให้ถาดทองลอยทวนกระแสน้ำ หากไม่สำเร็จสมประสงค์ ขอให้ถาดลอยไปตามกระแสน้ำ" ในพระพุทธประวัติกล่าวว่า ถาดนั้นได้ลอยทวนกระแสน้ำขึ้นไป จนถึงวังน้ำวนแห่ง หนึ่ง จึงจมลงสู่นาคพิภพ ไปกระทบกับถาดสามใบของพระอดีตพุทธเจ้าสามพระองค์ พญานาคราชซึ่งกำลังหลับอยู่ในนาคพิภพ เมื่อได้ยินเสียงถาดกระทบกันจึงรู้ได้ทันทีว่าพระสัมมาสัมพุทธเจ้าจะบังเกิดขึ้นในโลกมนุษย์อีกพระองค์หนึ่งแล้ว (ในกัปปัจจุบัน หรือที่เรียกว่าภัทรกัปมีพระสัมมาสัมพุทธเจ้า 5 พระองค์คือ 1.พระกกุสันธะ 2.พระโกนาคมน์ 3.พระกัสสปะ ทั้งสามองค์นี้อาจเรียกว่า อดีตพุทธ 4.พระสมณโคดม พระพุทธเจ้าองค์ปัจจุบันและ 5.พระศรีอริยเมตไตรยซึ่งเรียกว่าพระอนาคตพุทธเจ้า) และในพระพุทธประวัติตอนนี้เองที่บทบาทของ นาคได้เข้ามาร้อยเรื่องราวในพระพุทธศาสนาแล้ว ดังจะได้พบความเกี่ยวข้องกับนาคในพระพุทธประวัติตอนอื่นอีกเช่นกัน